I	Այս երևույթր դարձյալ պիտի բացատրել նրանով, որ Թուրքիայի ասիական մասում թուր֊ քերի վիճակը համեմատաբար ավելի կայուն էր, քանի որ դեռ XII դարից թուրքական զանա- զան ցեղերի Փ,ոքր Ասիա ներթափանցելու հետևանքով Կենտրոնական Անատոլիայում թուրքերն արդեն կազմում էին տեղի Ш զդա բնակչության ղդալի մասը։ Մինչդեռ Բալկաններում թուրքերը մեծ ջանք պետք է դնեին զանազան մեթոդներովճ երկրին իսլամական կերպարանք տալու հա֊ մար։ Արևմտյան Հայաստանում թուրքերր այդպիսի ջանքերի կարիք չունեին, քանի որ սուլ- թանական կառավարությունր որպես մշտական հսկողություն օգտագործում էր բուրդ ֆեոդալ- ների ռազմական ու մը։ Հենց դրանով պիտի բացատրել այն կարևոր հանդամ ան քր, որ մանկա- հավաքնե ր եղել են գերազանցապես բուն Հայաստանից դուրս, անդրեվւրատյան հայաշատ քա- ղաքներից։ Որ բուն Հայաստանից ևս կատարվել են մա ն կ ահա վաք ներ վկայում է 1531 թվա- կանի մի ձեռագրի հիշատակարանը. «Թվին Զ՚Ծ (=.1531) Սուլթան Սոլլեյմանն՝ որ է Ս էլիմ ի տղայն,— ասված է հիշատակարանում,— ՝ ենիչարա համար տղայ ժողվեց ի հայոց ազդէս, այսչափ տեղա$ս այս տարի ժողվեցին՝ ու զապագայն Աստուծոյ է գիտելի. ի Տրապիզոնոլ.ի Համշէնու. ի Ս Աքերու, ի Բաբերդու, ի Գեր ջանա* ի յԵզնկա. ի Կամխա. ի յԱշքսարհովիս.. (մի քանի քաղաքների անունները չեն կարդացվումգրում է հիշատակարանի հավաքող Ղ- Փ ի Ր զ՛՛՛- լեմ յանը). Տիվրիկա... մինչև ի Վան ի ծովափն զխեղճն և զաղէտ ծնողացն ով կարէ պատմել»*։ - (*1) - (*2)	aa - (*1) - (*2)
II	Ինչպե՜ս էին կատարվում «դեվշիրմե»- ներր։ Ա յս հարցին հիմնականում պատասխանում են, ինչպես արդեն նշեցինք, սուլթանական հրովարտակներն ու «հյոլքմերր» f !՝ i к ՝1 1 П —վ ճ ի ո . Հրա- ման ), որոնց Ս տամ բուլի արխիվներից հավաքել և 1943 թ. հրատարակել է պրոֆ. Ի. Հէ Ո լզուէt- է ա րշըւՒն ՛ որպես Հավելված իր „ Osmanli d e v l e t i t e s k d a t i n d a n k a p u k u l u o c a k l a r r աշխա- տության։
III	Մանկահավաքի պատկերր ավելի պարզ Է դառնում, երր մենք հետևում ենք Թագևոս Սե-I բաստացու orՈղբ ի վերայ մանկանց որ գերի տարան յրՍտամպօլ» աշխատության տողերին^։ \ Ըստ սուլթանական հրովարտակների, հյոլքմերի, յուրաքանչյուր երկու-երեք կամ հինգ տա- ռին մեկ անգամ 8—20 տարեկան երեխաներից ու պատանիներից ֆիզիկապես էամենաուժեզ- ներին» ու գեղեցիկներին ընտրում ու հավաքում Էին ենիչերիության համար։ - (*3) - (*4)	aa - (*3) - (*4)
IV	Մանկահավաքի պարտականությունը դրված Էր Պոլսում նստած ենիչերիների աղայի ( y e n i c e r i n a s i I վր ա > ՈՐՐ սուլթանական դիվանին զեկուցում Էր նոր մանկահավաքի միջո- ցով բանակի շարքերր լրացնելու անհրաժեշտության մասին։ XV դարում և XVI դարի սկզբում այդ պարտականությունները կատարում Էին բեգլերբեկերր, սանջակ բեկերր, սակայն հետագա- յում նկատի ունենալով նրանց կաշառակերությունը, այդ ֆունկցիան ամբողջությամբ հանձնվեց ենիչերիների աղայի իրավասությանը։ - (*5)	aa - (*5)
V	Մանկահավաքի պաշտոնակատարը իրեն հանձնարարված բոլոր գավառները շրջում Էր ան- ձամբ և րնտրում Էր 8—20 տարեկան երեխաներին ու պատանիներին՝ 40 անից մի հոգի ու կարգագրում հավաքել նախօրոք նշանակված վայրը։ Սակայն հաճախ վերցնում Էին ոչ թե 40 1 տնից մի հոգի, այլև ավելի շատ6; Այնուհետև քահանան երր իրենց ծխերի երեխաների հետ միա- սին, ունենալով իրենց Հետ երեխաների մկրտության թղթերը, ներկայանում Էին որոշված վայրը։ - (*6) - (*7)	aa - (*6) - (*7)
- 1/ Մեթոդներից մեկն Էլ ագգաբնակչությանր բռնի կերպով տեղահան անելն Էր, որը կոչվում էր "սյուրգյոն" ( sürgün) և ազատված տեղերը թուրքերով վերաբնակեցնելը։ Տես Ömer Lûtfi Barkan, Osmanli Iniperatorlug'unda çiftçı sınıflarin hukukfî statüsü, Ülkü, cilt IX, 1937, էշ 107։ - 2/ Պետական Մատենագարան, ձեո. № 6272, page 6։ -3/ Ն. Ակինյան, Մաղաքիա Դերջանցի.... ,"Հանդես ամսօրյա" նույն տեղում, pp.592-595 - 4/ I. H. Uzunçarsili , Osmanli devleti teşkilâtindan kapukulu ocaklari, Էշ 14։ - 5/ նույն տեղում։ - 6/ նույն տեղում։ - 7/ նույն տեղում։

Ա Բ Գ Դ Ե Զ Է Ը Թ Ժ Ի Լ Խ Ծ Կ Հ Ձ Ղ Ճ Մ Յ Ն Շ Ո Չ Պ Ջ Ռ Ս Վ Տ Ր Ց Ւ Փ Ք Օ Ֆ -
ա բ գ դ ե զ է ը թ ժ ի լ խ ծ կ հ ձ ղ ճ մ յ ն շ ո չ պ ջ ռ ս վ տ ր ց ւ փ ք օ և ֆ ։